Adam Świeżyński

Profesor Krzysztof A. Meissner proponuje obraz transcendencji wynikającej z poznawania świata przez fizykę, która oznacza świat uniwersalnych i niezmiennych praw przyrody. Czy tego rodzaju wypowiedzi są uprawnione na gruncie fizyki, czy też należy uznać je za określony pogląd filozoficzny? Czy istnienie praw przyrody wskazuje na istnienie jakieś transcendencji? Publikacja jest zapisem dyskusji wokół książki: Krzysztof A. Meissner, Fizyk w jaskini światów (rozmawia Jerzy Sosnowski), (Biblioteka Więzi, tom 389, Warszawa 2023), która to dyskusja odbyła się 25 marca 2023 w Instytucie Filozofii UKSW w Warszawie w ramach spotkania Katedry Filozofii Przyrody. ------------------------- Zgłoszono: 08/09/2023. Zrecenzowano: 03/11/2023. Zaakceptowano do publikacji: 15/11/2023.

16. Warsztaty Filozofii Przyrody odbyły się w dniach 15-18 czerwca 2023 roku w Krakowie, w budynku Wyższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego. Organizatorem cyklicznych warsztatów jest Sekcja Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Uczestnikami warsztatów było ponad trzydziestu przedstawicieli kilkunastu ośrodków naukowych z Krakowa, Lublina, Łodzi, Poznania, Szczecina, Warszawy, Zielonej Góry, zajmujących się filozofią przyrody i filozofią nauk przyrodniczych. ------------------------- Zgłoszono: 30/10/2023. Zrecenzowano: 20/11/2023. Zaakceptowano do publikacji: 10/12/2023.

The reception of the heliocentric theory of Nicolaus Copernicus in Jewish thought of the 17th-century period is a good exemplification of the issue concerning the formation of the relationship between natural science and theology, or more broadly: between science and religion. The fundamental question concerning this relationship, which we can ask from today’s perspective of this problem, is: How does it happen that claims of a scientific nature, which are initially considered from a religious point of view to be incompatible with the religious view of the world, are later accepted as possible to agree with this image of reality and are assimilated by a given religion? Based on the reception of the Copernican image of the universe by two representatives of Jewish philosophy in the 17th century—David Gans and Joseph Solomon Delmedigo—it is possible to trace this process and pose the thesis that it takes place according to two strategies. Within the framework of the first one, represented by Gans, in a situation of incompatibility between the scientific and religious images of nature, a scientific theory is sought that explains the observed phenomena and, on the other hand, satisfies the religious claims. Finding such a theory solves the problem of the incompatibility mentioned above of images of the world, gives the theory credibility from the religious point of view and constitutes an argument for its correctness. The second strategy, represented by Delmedigo, consists in refraining from pursuing a direct, immediate, and unequivocal reconciliation of the two images of the world while at the same time recognizing a properly justified scientific theory as correctly describing and explaining the phenomena occurring in nature. Consequently, the apparent incompatibility between the scientific and the religious worldview demands either a reformulation of religious statements in such a way as to remove this incompatibility or the restriction of the meaning of religious statements to the strictly religious and moral sphere, without the ambition to speak about nature. In either case, however, it is already a task for the representatives of the religion concerned who, when confronted with adequately justified scientific claims, to avoid exposing their religion to the accusation that its claims are unreasonable and anachronistic, undertake the task mentioned above of modifying or limiting the scope of their statements. It seems that in the representatives of Jewish thought and Judaism, who are the successors of Gans and Delmedigo, generally speaking, the second strategy has prevailed in this version, in which one abandons the claim of religion to statements about the material world at the price of a significant divergence of the paths of science and religion. Consequently, it treats them as different narratives, describing and explaining two separate spheres of reality.

1 października 2019 roku dotychczasowa Sekcja Filozofii Przyrody, składająca się z Katedry Filozofii Przyrody, Katedry Filozofii Przyrodoznawstwa oraz Katedry Metodologii Nauk Systemowo-Informacyjnych, została przekształcona w Katedrę Filozofii Przyrody (KFP). W okresie od utworzenia Katedry Filozofii Przyrody do końca 2022 roku aktywność naukowa jej pracowników obejmowała: realizację indywidualnych i wspólnych programów badawczych i związaną z nimi działalność publikacyjną; udział w konferencjach naukowych; spotkania w celu omówienia bieżących spraw organizacyjnych; spotkania tematyczne, poświęcone prezentacji realizowanej problematyki badawczej oraz dyskusji nad prezentowanymi treściami. -------------------------- Zgłoszono: 20/02/2023. Zrecenzowano: 28/03/2023. Zaakceptowano do publikacji: 30/03/2023.

The natural sciences reveal the existence of a constant process of cosmic evolution, in which new forms of matter emerge. The continuity of the nonorganic and biological evolutionary processes, their assignment to the laws of nature, as well as the fact that the appearance of a human being constitutes their culmination, all this shows that a human being is an element of the material structure of the world. From the evolutionary point of view, it could be argued that a human being is “the ultimate form of life,” a very interesting but, in many respects, still very mysterious idea.

The natural sciences reveal the existence of a constant process of cosmic evolution, in which new forms of matter emerge. The continuity of the nonorganic and biological evolutionary processes, their assignment to the laws of nature, as well as the fact that the appearance of a human being constitutes their culmination, all this shows that a human being is an element of the material structure of the world. From the evolutionary point of view, it could be argued that a human being is “the ultimate form of life,” a very interesting but, in many respects, still very mysterious idea.

W dniach 3-4 czerwca 2022 roku w Höör (Szwecja) odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa, poświęcona problematyce astrobiologii: Astrobiology and Society. Third Conference on History and Philosophy of Astrobiology, zorganizowana przez European Astrobiology Institute i Uniwersytet w Lund. Uczestnicy konferencji zaprezentowali tematy z zakresu historii, filozofii, socjologii, literaturoznawstwa i teologii, które dotyczyły problematyki astrobiologicznej. Konferencja była okazją do przedstawienia wyników badań humanistycznych, inspirowanych ustaleniami współczesnej astrobiologii oraz wymiany poglądów na temat znaczenia tych badań. ------------------------- Zgłoszono: 18/06/2022. Zrecenzowano: 05/09/2022. Zaakceptowano do publikacji: 14/10/2022.

15. Warsztaty Filozofii Przyrody odbyły się w dniach 23-26 czerwca 2022 roku w Ciążeniu, w Domu Pracy Twórczej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Organizatorem cyklicznych warsztatów jest Sekcja Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Uczestnikami warsztatów było ponad trzydziestu przedstawicieli kilkunastu ośrodków naukowych z Krakowa, Lublina, Łodzi, Poznania, Szczecina, Warszawy, Wrocławia, Zielonej Góry, zajmujących się filozofią przyrody i filozofią nauk przyrodniczych. ------------------------- Zgłoszono: 30/11/2022. Zrecenzowano: 20/12/2022. Zaakceptowano do publikacji: 22/12/2022.

Celem artykułu jest omówienie poglądów o. prof. Stanisława Ziemiańskiego SJ dotyczących znaczenia nauk przyrodniczych dla filozofii i teologii oraz relacji między naukami przyrodniczymi, filozofią i teologią. Na tle teodycealnego stanowiska o. Ziemiańskiego, zaproponowanego w ramach jego teologii naturalnej, został zaprezentowany sposób, w jaki autor wykorzystuje dane nauk przyrodniczych w swoich poszukiwaniach filozoficznych. Ziemiański przyjmuje stanowisko, które cechuje się ostrożnością, a nawet zachowywaniem pewnego rodzaju dystansu wobec obrazu świata kreowanego przez współczesne przyrodoznawstwo. W szczególności nie podziela filozoficznej interpretacji naukowego obrazu świata, która miałaby prowadzić do panewolucjonizmu rozciągniętego na całość historii wszechświata. Na tle współczesnych stanowisk licznych polskich przedstawicieli ewolucjonizmu teistycznego, wywodzących się z katolickich środowisk intelektualnych, którzy starają się uzgadniać ewolucję z kreacją na gruncie filozofii, poglądy o. Ziemiańskiego są mniej typowe i niewątpliwie wyróżniają się owym antyewolucjonistycznym rysem. Analizę stanowiska o. Ziemiańskiego rozpoczęto od rekonstrukcji jego ujęcia teoriopoznawczego i metodologicznego w zakresie dotyczącym statusu nauk przyrodniczych, filozofii i teologii oraz obrazów rzeczywistości materialnej, jakich one dostarczają. W dalszej części omówiono wybrane kwestie przedmiotowe, które mieszczą się w obszarze zagadnienia relacji między naukami przyrodniczymi i teologią, a które podejmował o. Ziemiański, w szczególności problematykę dotyczącą genezy wszechświata i pochodzenia życia biologicznego. Następnie podjęta została próba odtworzenia ogólnego obrazu relacji między nauką i religią (naukami przyrodniczymi i teologią), a także rozumem i wiarą, w związku ze sposobem ujmowania przez o. Ziemiańskiego m.in. kontrowersji kreacjonizm – ewolucjonizm, zagadnienia momentu animacji płodu ludzkiego oraz grzechu pierworodnego, cierpienia i śmierci. Na zakończenie do niektórych twierdzeń Ziemiańskiego ustosunkowano się krytycznie i polemicznie. Wspólnym mianownikiem dla tych uwag jest znaczenie wpływu przyjmowanych założeń metafizycznych na interpretację i wykorzystanie danych naukowych w tworzeniu filozoficznego i teologicznego obrazu świata.

Autor omawianej publikacji podjął się zadania przeanalizowania zaproponowanych dotąd interpretacji „zaćmienia darwinizmu”, chcąc ustalić, w jakim stopniu odpowiadają one rzeczywistości. Po dokonaniu ustaleń w tym zakresie doszedł do wniosku, że żadna z nich nie wyjaśnia w sposób adekwatny załamania się, jakie dotknęło teorię Darwina we wspomnianym okresie. Dlatego postanowił zaproponować własną interpretację „zaćmienia darwinizmu”, w której odwołuje się przede wszystkim do filozoficznych uwarunkowań darwinowskiej teorii ewolucji. --------------- Zgłoszono: 04/08/2021. Zrecenzowano: 19/08/2021. Zaakceptowano do publikacji: 06/09/2021.

The question of the origin of life interested people for centuries. All existing views on this subject can be classified into different areas of our knowledge of the world: natural sciences, philosophy, and theology. Some theories contain more or less explicit elements from all of these areas. Thus, it is helpful to take a closer look at them and to classify all the typical groups of theories about the origins of life. We can in this way stress their mutual connections and clarify their own nature. Nowadays, driving forces of pre-biological chemical evolution and the explanation of the transition from “non-life into life” present a great variety of solutions. The differences between the theories, however, as well as the current controversies in the scientific community, will be shown to be of secondary importance in comparison with several much more profound philosophical assumptions underlying the origin-of-life-studies. The attempt to organize and classify different types of theories on the genesis of life allows to take into account different kinds of perspectives, and to compare them to each other. The most general division between theories is based on a distinction between metaphysical conceptions and scientific ones. Some theories answer the question of the emergence of life in general, whereas others tackle the question of the origin of life on Earth only. Interestingly, two traditional ideas concerning the problem of the origin of life are still at play in contemporary scientific research, albeit in a modified form. In the perspective of contemporary scientific research on the origin of life it seems interesting that two main ideas concerning the problem of the origin of life, spontaneous generation and panspermia, are still present as presuppositions of certain theories but have been modified. Moreover, it is evident that the theistic view of the origin of life does not have to fall into conflict with contemporary scientific theories. Rather, they are complementary. This article is an extension, explanation and refinement of the proposed scheme of the main types of theories on the origin of life. An attempt to classify various biogenesis theories is also proposed. One of the most important questions that will be addressed concerns the philosophical presumptions of biogenetics still informing current research as well as scientific explanations of the origin of life.

Pytanie o metodologiczny i teoriopoznawczy status obrazu Boga we współczesnej teologii jest jednym z najważniejszych, jakie należy postawić w świetle przemian społeczno-religijnych, następujących we współczesnym społeczeństwie. Odchodzenie od instytucjonalnie praktykowanej wiary religijnej jest bowiem często spowodowane obrazem Boga, który dla współczesnego człowieka staje się coraz mniej możliwy do zaakceptowania. Nie jest to jedynie kwestia ludzkiej niezgody, motywowanej postawą antyreligijną, lecz przede wszystkim skutek zniekształcenia go we współczesnym przekazie teologicznym, homiletycznym i katechetycznym. Obraz ten, kreowany najpierw w teologii, został nadmiernie obciążony elementami, nawiązującymi do powinności moralnej człowieka, a jednocześnie w znacznym stopniu zubożony o elementy wywodzące się z jego doświadczenia egzystencjalno-duchowego. Odzyskanie bardziej adekwatnego obrazu Boga wymaga wnikliwego namysłu filozoficznego nad samą teologią oraz zrekonstruowania tego obrazu na podstawie pogłębionego odniesienia do treści biblijnych, wraz z jednoczesnym powiązaniem ich z aktualnym doświadczeniem religijnym człowieka, ujawniającym się w jego egzystencji. -------------- Zgłoszono: 20/09/2020. Zrecenzowano: 09/11/2020. Zaakceptowano do publikacji: 20/11/2020

15 maja 2021 roku odbyła się konferencja naukowa W poszukiwaniu przyrodniczego, filozoficznego i teologicznego obrazu Wszechświata, zorganizowana przez Instytut Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Okazją do zorganizowania konferencji była przypadająca 17 maja 2021 roku pierwsza rocznica śmierci ks. dr. hab. Grzegorza Bugajaka, wieloletniego pracownika Instytutu Filozofii UKSW i jego dyrektora w latach 2016-2020 oraz sekretarza redakcji czasopisma filozoficznego Studia Philosophiae Christianae w latach 1997-2020, redagowanego w Instytucie Filozofii UKSW. W konferencji, oprócz zaproszonych prelegentów, wzięli udział pracownicy Instytutu Filozofii UKSW oraz przedstawiciele innych ośrodków naukowych, a także przyjaciele i znajomi ks. Grzegorza Bugajaka. --------------- Zgłoszono: 07/08/2021. Zrecenzowano: 29/08/2021. Zaakceptowano do publikacji: 11/09/2021.

Najnowsza książka Mariana Grabowskiego może zostać zakwalifikowana do tzw. filozofii biblijnej, czyli nurtu filozoficznego odczytywania tekstu biblijnego i interpretowania jego znaczenia przy użyciu kategorii filozoficznych. Jednocześnie publikacja ta podejmuje także problematykę z zakresu filozofii przyrody z racji wyraźnie obecnych w niej prób filozoficznego uchwycenia i przedstawienia istoty rzeczywistości materialnej. Autor pracy w ten właśnie sposób zmierzył się z początkowym fragmentem biblijnej Księgi Rodzaju, chcąc ustalić i ukazać głębię znaczenia tego tekstu, jego filozoficzne konotacje, a także dokonać jego reinterpretacji w świetle kategorii filozoficznych wyodrębnionych na gruncie matematyczno-fizykalnego obrazu świata.

Zagadnienie pochodzenia życia stanowi przedmiot ludzkich dociekań od wieków. Wszystkie istniejące poglądy na ten temat można przyporządkować do różnych obszarów ludzkiej wiedzy o świecie: nauk przyrodniczych, filozofii, teologii. Warto przyjrzeć się im bliżej i spróbować uporządkować je według określonej typologii. Można wówczas dostrzec istniejące między nimi powiązania i relacje, które wskazują na charakter tych poglądów. Różnice między istniejącymi współcześnie teoriami biogenezy, występujące na gruncie przyrodniczym, zostaną przedstawione jako drugorzędne w porównaniu z różnicami wynikającymi z filozoficznych założeń leżących u podstaw badań nad genezą życia. Propozycja uporządkowania i klasyfikacji różnego rodzaju teorii genezy życia umożliwia wyodrębnienie koncepcji określonego typu: teistycznych, filozoficznych i przyrodniczych oraz porównanie ich ze sobą. Najbardziej ogólny podział w tym zakresie pozwala na wyróżnienie koncepcji metafizycznych i koncepcji przyrodniczych. Niektóre z nich odpowiadają na pytanie o powstanie życia w ogóle, a inne dotyczą jedynie kwestii pochodzenia życia na Ziemi. W perspektywie współczesnych badań naukowych na temat pochodzenia życia wydaje się interesujące, że dwie główne historyczne idee dotyczące problemu powstania życia, samorództwo i panspermia, wciąż są obecne w założeniach wspomnianych teorii, oczywiście w zmodyfikowanej postaci. Artykuł stanowi omówienie i wyjaśnienie proponowanego schematu klasyfikacji głównych typów teorii na temat pochodzenia życia, w którym kluczową rolę odgrywa kryterium natury filozoficznej. Jednym z najważniejszych pytań, na które wspomniany schemat dostarcza odpowiedzi, jest pytanie o to, które z filozoficznych założeń obecne w przyrodniczych teoriach biogenezy okazały się trwałe mimo zmian i różnic występujących w ich warstwie ściśle przyrodniczej.

The notion of the supernaturality of an event may be understood in various ways. Most frequently ‘supernatural’ means ‘separated from nature’, i.e. different from nature. Thus, what is meant here is the difference in ontological character. The definitions of miracle, present in literature, emphasize the fact that we may talk about a miracle only when the phenomenon takes place beyond the natural order or stands in opposition to it. The description of a miracle as a ‘supernatural event’ contains in itself the reference to that which is natural. The supernaturality of an event means that it surpasses (transcends) naturality. Additionally, this transcendence contains a kind of opposition to that which is natural. However, the miracle as a supernatural event takes place within the scope of that which is natural, although it takes place in a different way from natural events. It seems that this supernaturality may involve two things: (1) the course of the miraculous event; (2) the cause of the miraculous event. We should consider each of them separately and specify what we understand by the supernatural course of the event and by the supernatural cause of the event. If we could prove that we can talk about supernatural events at least in one of the two signaled aspects of supernaturality, then we would be able to define the miraculous event as a supernatural one. The analyses proposed in the paper allow us to formulate the following statement concerning the miraculous event, which is, to a great extent, a critical correction of the traditional way of understanding it: the miracle may be correctly understood as a supernatural event, only when this supernaturality concerns the personal cause of the event and not its course.

On Limited Divine Knowledge in the structure of Open Theism ‘Open Theism,’ also known as ‘open theology,’ ‘open view’ and ‘openness of God’ is not a new philosophical position, but it has not been presented and analyzed in detail in the Polish philosophy of religion. Open theism is a significant modification of the traditional Christian concept of God, some important aspects of God’s nature and God’s relationship with the world created by Him. Briefly speaking, ‘open theism’ is a philosophical model of God and His activity in the world, made on the basis of analytical philosophy of religion, referring to the biblical image of God, including such issues as God’s omniscience, human freedom, the problem of evil and providence. Sometimes ‘open theism’ is also referred to as ‘free will theism’, because it is concerned with the problem of the freedom of human will and the related question of God’s omniscience. It is this latter issue that seems to be regarded by advocates of ‘open theism’ as the essential point. So someone can get the impression that the central content of this philosophical position is the problem of God’s knowledge (His foreknowledge) and the limitations of this knowledgecharacteristic of ‘open theism’. In the light of a closer analysis, however, it turns out that it is important to define precisely the role of the concept of God’s limited knowledge in the structure of ‘open theism.’ This article aims to reconstruct and present the essential elements of the ‘open theism’ with particular emphasis on the role played in it by the concept of God’s limited foreknowledge, and to clarify the place of individual elements of the structure and their relationships. Keywords: open theism, God’s foreknowledge, free will, concept of God

Zasadnicza problematyka książki została podzielona na dwie części, uwzględniające tradycyjny podział na filozofię przyrody nieożywionej i filozofię przyrody ożywionej. Zastosowanie wspomnianego podziału jest uzasadnione zarówno charakterem bytów przyrodniczych, jak i dotychczasową literaturą przedmiotu. Te części poprzedzone zostały omówieniem zagadnień metodologicznych związanych z uprawianiem filozofii przyrody. Czwartą, dodatkową część publikacji, zatytułowaną Tajemnice przyrody, stanowią refleksje nad całością świata przyrodniczego ułożone w filozoficzny tryptyk: Przypadek, Cud, Sens. Są one próbą poszukiwania odpowiedzi na najbardziej podstawowe pytania, które pojawiają się na styku badań przyrodoznawstwa, refleksji filozoficzno-przyrodniczej i teologii przyrody.