Adam Grzelinski

Most of Polish translations of David Hume’s essays have been collected in two well-known volumes edited by T. Tatarkiewiczowa and Ł. Pawłowski, but some of them were also published in various scientific journals. Moreover, some are also available in two, or even three Polish versions, whereas some were not available in Polish until they were translated and published in several issues of this journal. The dissipation of translations and functioning of various versions of their titles cause problems for Hume scholarship in Poland. In answer to this problem the article collates all existing Polish translations of Hume’s essays.

In the present article, I aim at showing a shift in Berkeley’s understanding of society in the late Siris. Although the work is primarily devoted to the curative qualities of tar-water and on the speculative level develops a new neoplatonic metaphysic of light, it should also be seen as a work in which Berkeley’s mature philosophy is expressed as a whole. Together with the fact that since the thirties Berkeley thought was more inclined towards practical, i.e. economic and social, issues, this might be a premise for interpreting the Siris as a work in which a vision of society is presented. The parallelism of nature and society, of macrocosm and microcosm, and the claim that nature is not perfect, but is a dynamic, developing whole, makes it possible to treat society as an imperfect whole developed and perfected by human activity. If such a reading is correct it evidences the fact that in his Siris Berkeley abandoned the religious radicalism typical for his early works.

Niniejszy esej stanowi piąty rozdział tomu The Realm of Spirit kończącego cykl The Realms of Being. Podstawą przekładu jest pierwsze wydanie dzieła: George Santayana, The Realms of Being (London: Constable and Co., Ltd., Toronto: The Macmillan Company, 1940), 67–89. This essay is the fifth chapter of The Realm of Spirit volume concluding The Realms of Being series. The translation is based on the first edition of the work: George Santayana, The Realms of Being (London: Constable and Co., Ltd., Toronto: The Macmillan Company, 1940), 67-89.

Kartezjanizm i antykartezjanizm locke’owskiej koncepcji tożsamości osobowej Niniejszy artykuł koncentruje się na zależnościach pomiędzy Locke’owskim i kartezjańskim pojmowaniem tożsamości osobowej. Wbrew częstym odczytaniom, różnica pomiędzy nimi nie daje się sprowadzić do prostego przeciwstawienia substancjalizmu i empiryzmu. Locke nie rezygnuje ze stanowiska substancjalistycznego, jednakże rozgranicza dwie sfery — naturalnego, bazującego na doświadczeniu poznania oraz filozoficznych spekulacji, w których stara się przedstawić racjonalną i zgodną ze swym programem epistemologicznym interpretację dogmatów religijnych. Krytyka Locke’a dotyczy możliwości istnienia rzeczy myślącej jako substancji istniejącej niezależnie od ciała, natomiast rozbudowaniu w stosunku do filozofii kartezjańskiej ulega opis różnicowania się doświadczenia i ludzkiej subiektywności, zaś pojęcie tożsamości osobowej zyskuje eksplikację na czterech uzupełniających się poziomach: psychologicznym, biologicznym, społeczno-prawnym i religijnym.

This article is a commentary and an introduction to the Polish translation of George Santayana’s work, Freedom, which is a chapter in the fourth volume of his series, The Realms of Being, titled The Realm of Spirit (1940). It provides an overview of his previous works, particularly his series The Life of Reason (1905–1906) and Scepticism and Animal Faith (1926). Additionally, it briefly examines the evolution of Santayana’s standpoint and the meaning of the fundamental categories and concepts of his ontology. The analysis of Freedom, along with a comparison to the standpoints of Nicolai Hartmann and Hannah Arendt, enables us to classify it as a form of compatibilism. Within this perspective, natural determinism harmonizes with the teleological self-determination of human will. Human freedom, directed towards an open horizon of the future, unveils an essential tragic aspect of human condition, as the choice of a value is perpetually linked to unfulfillment. Ultimately, any value resides in the realm of ideals, and by making a choice, we neglect other values and select only one of the potential paths in our lives.

John Locke’s medical interests resulted in several short texts in which he criticizes two theoretical conceptions of his days, paracelsianism and galenism. Two of the texts – ‘ Morbus’ and ‘ Anatomia’ – show the influence of Thomas Sydenham on Locke’s understanding of medicine which can be summarized as a turn towards clinical medicine and empirical investigations. The article reconstructs this early stage of the development of Locke’s standpoint leading to ‘ An Essay Concerning Human Understanding’.

Brytyjska estetyka została w XVIII wieku zapoczątkowana pracami 
A.A.C. Shaftesbury’ego i Josepha Addisona. Shaftesbury jako pierwszy wskazał na specyfikę doświadczenia estetycznego, odmiennego od bezpośredniego doznania zmysłowego, odwołując się do pojęć zmysłu wewnętrznego ( inward sense ) oraz bezinteresowności jako warunku tego doświadczenia. Do wyobraźni czytelników przemawiał pochodzący z Moralistów przykład pasterza podziwiającego piękno oceanu: „Doża, jako pan młody, który w majestatycznym bucentaurze płynie na łonie swej Tetydy – mówi jeden z rozmówców tego dialogu 
– posiada mniej niż biedny pasterz, który, swobodnie wyciągnięty na zwisającej skale lub szczycie wysokiego cypla, zapomina o swych stadach i podziwia piękno oceanu” [Shaftesbury 1790, 328]. Ocena piękna wiąże się z przyjemnością płynącą z kontemplacji zjawisk, nie odnosi się do realnego istnienia przedmiotów. Pojęcie bezinteresowności w filozofii Shaftesbury’ego rozumiane jest jednak znacznie szerzej. Oznacza ono pewien sposób percypowania zjawisk poddanych kontemplacji i osądowi estetycznemu. Skoro zaś smak estetyczny opiera się na odrębnej władzy zmysłu wewnętrznego, podmiotowego warunku doświadczenia piękna, bezinteresowność odwołuje się także do określonej postawy, gdy obserwator porzuca własne, indywidualne upodobanie (związane 
z doznawaniem przyjemności, nie zaś piękna), a wydaje sąd, który ma mieć charakter obiektywny. Podając powody zepsucia smaku, Shaftesbury pisze m.in.

The Self is the first Polish translation of an excerpt from Shaftesbury’s notebooks entitled Askêmata. The text proves that these notebooks not only complement the contents of his Characteristics of Men, Manners, Opinions, Times, the three-volume set which made Shaftesbury a famous and influential philosopher but is to be seen mainly as a kind of moral exercises and soliloquies in which Shaftesbury comments the works of the stoics: Epictetus and Marcus Aurelius. In one of the previous issues of „Folia Philosophica” three other excerpts from the same set were published: Character and Conduct, Attention and Relaxation, and Improvement; the present one is a continuation of the series.

Artykuł rekonstruuje najważniejsze elementy filozofii polityki Dawida Hume’a dotyczące możliwość ukonstytuowania się państwa. Zdaniem szkockiego filozofa warunkiem wyjścia ze stanu natury jest określenie praw własności, które w dalszej konsekwencji prowadzi do stworzenia prawa pozytywnego oraz wskazania reguł sprawowania władzy. Hume wskazuje na psychologiczne przesłanki powstania państwa, odnajdując je w naturalnej dla wszystkich ludzi motywacji egoistycznej i ograniczonej życzliwości. Wizja powstania państwa, wynikająca ze sposobu, w jaki Hume rozumiał udział rozumu i namiętności w ludzkim doświadczeniu, stanowi jednocześnie kontynuację krytycznego namysłu nad filozofią praktyczną wywodzącą się w brytyjskiej filozofii od Locke’a i Hobbesa.

_Three Stoic Exercises _is the first Polish translation, done by Adam Grzeliński, of three excerpts from Shaftesbury’s notebooks: _Character and Conduct_, _Attention and Relaxation_, and _Improvement _being part included in the collection entitled _Askêmata_. These texts prove that these notebooks not only complement the contents of _Characteristics of Men, Manners, Opinions, and Times_, the three-volume set which made Shaftesbury a famous and influential philosopher, but they are to be seen mainly as a kind of moral exercises and soliloquies in which Shaftesbury comments the works of the stoics: Epictetus and Marcus Aurelius.

In his critique of the Lockean concept of perception as presented in Nouveaux essais, Leibniz reproaches Locke for neglecting the role of minute perceptions in experience and reducing all mental operations to the sphere of consciousness. However, the critique seems to be the result of the differences of their philosophical standpoints: Leibniz’s idealistic metaphysics, and Locke’s commonsensical empiricism rather than of the different understanding of perception itself. The descriptions of the process of perceiving provided by them seem to be surprisingly similar, whilst the difference between their stances is for the most part no more than terminological. The dispute is rooted in their different approaches to the role of psychological investigations, which for Locke are autonomous and quite independent from the claims of metaphysics.