Aladdin (Ələddin) Malikov (Məlikov)

The Mongols’ invasion of the territories of the Islamic world, especially Baghdad, the seat of the Islamic Caliphate, had great consequences, including the fall of Baghdad and the Bani Abbas Caliphate, the killing of the Caliph, and extensive destruction in the geography of their invasion. About half a century after the invasion of the Mongols, Ibn Taymiyyah (1263-1328), regardless of historical documents, accused Nasir al-Din al-Tusi, a prominent thinker, of collusion and cooperation with Hulagu Khan. After Ibn Taymiyyah Harrani, these accusations were followed and disseminated in religious, historical, rijal (the study of hadith narrators and their personality), and even moral books by his students, such as Ibn Qayyim al Jawziyya (1292-1350). This article is an attempt to deny these accusations. Relying on the earliest historical documents, it tries to describe the historical event as it happened. In this regard, the article first provides the text of Nasir al-Din al-Tusi’s short treatise “On the Baghdad Incident”, included in Aladdin Atamalik Juveyni’s “Tarikh-i Jahangusha”, and then presents its descriptive interpretation separately. Although this treatise is short, it contains all the important points, from Hulagu Khan’s decision to go to war to the conquest of Baghdad and the analysis of the internal factors of the fall of the caliphate. This treatise, above all, is a very solid argument. For its author first of all was the witness of the Baghdad events. Secondly, in this writing, Nasir al-Din al-Tusi examines the Mongols’ attack on Baghdad but does not mention his own activity or role in the attack on Baghdad. Thirdly, if he had an activity and a role in this incident, or if he had an intention to take revenge on his religious opponents considering the situation, he should at least have hinted and expressed his approval, which is not the case at all.

The Mongols’ invasion of the territories of the Islamic world, especially Baghdad, the seat of the Islamic Caliphate, had great consequences, including the fall of Baghdad and the Bani Abbas Caliphate, the killing of the Caliph, and extensive destruction in the geography of their invasion. About half a century after the invasion of the Mongols, Ibn Taymiyyah (1263-1328), regardless of historical documents, accused Nasir al-Din al-Tusi, a prominent thinker, of collusion and cooperation with Hulagu Khan. After Ibn Taymiyyah Harrani, these accusations were followed and disseminated in religious, historical, rijal (the study of hadith narrators and their personality), and even moral books by his students, such as Ibn Qayyim al Jawziyya (1292-1350). This article is an attempt to deny these accusations. Relying on the earliest historical documents, it tries to describe the historical event as it happened. In this regard, the article first provides the text of Nasir al-Din al-Tusi’s short treatise “On the Baghdad Incident”, included in Aladdin Atamalik Juveyni’s “Tarikh-i Jahangusha”, and then presents its descriptive interpretation separately. Although this treatise is short, it contains all the important points, from Hulagu Khan’s decision to go to war to the conquest of Baghdad and the analysis of the internal factors of the fall of the caliphate. This treatise, above all, is a very solid argument. For its author first of all was the witness of the Baghdad events. Secondly, in this writing, Nasir al-Din al-Tusi examines the Mongols’ attack on Baghdad but does not mention his own activity or role in the attack on Baghdad. Thirdly, if he had an activity and a role in this incident, or if he had an intention to take revenge on his religious opponents considering the situation, he should at least have hinted and expressed his approval, which is not the case at all.

Terminlər və lüğətlər həmişə elmi tədqiqatlar, mətnlər və biliklərin yeni təfəkkür baxımından tam şəffaf və aydın başa düşülməsi, izah edilməsi və onların kütləviləşməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edib, dilimizdə çoxlu termin və lüğətlər mövcuddur. Sizlərə təqdim olunan bu qısa termin və lüğətlər uzun müddət ərzində və zaman kəsimində hazırlanmış ilkin məhsul timsalındadır. Aydındır ki, bu növ termin və lüğətlərin daha dəqiq və daha düzgün kəşf olunması və izah edilməsi böyük tədqiqat işi tələb edir. Oxuculara təqdim olunan bu “terminlər və lüğətlər” silsiləsinin 9-cu hissəsində hərbi terminlər lüğətinə daxil olan söz və söz birləşmələri verilmişdir. Bütün bunlar bu sahədə hərbi bilikləri daha dəqiq anlamaq və ya bu sahədə fəaliyyət göstərən tərcüməçilər üçün hazırlanmışdır. Burada yüz hərbi terminin yığcam və yuvarlaq terminoloji mənası verilir. Bu termin və lüğətlər daha çox MMU-nin tələbələri, müəllimləri, ehtiyatda olan zabitlər, hərbi kafedraların tələbə və müəllim heyəti, hərbi mətbuat və nəşriyyat işçiləri, hərbi jurnalistlər, hərbi, hərbi-texniki, hərbi-tarixi ədəbiyyat və hərbi sahədə memuarlarla maraqlanan tələbələr, müəllimlər, tədqiqatçılar, magistrant və doktorantlar və ümumən dünyagörüş dairəsini genişləndirmək istəyən geniş oxucu kütləsi üçün faydalı ola bilər. Bu növ termin və lüğətlərə kifayər qədər ehtiyac olduğundan, belə bir sxema formasında təqdim olunur. Burada termin və lüğətlər ilk öncə fars dilində, sonra onun transkripsiyası və daha sonra qarşısında elmi və akademik mənası verilmişdir. Buradakı verilən ekvivalentlər lüğət kitabları ilə üst-üstə düşməyə bilər. Zira bu xüsusi kateqoriyaya daxil olan spesifik elmi mənaları ehtiva edən sahələr üzrədir. Gələcək işlərin daha da təkmilləşdirilməsində oxucuların tənqid və təklifləri çox önəmlidir. Qeyd və təkliflərinizi aşağıdakı e-mail və facebook səhifəsinə göndərə bilərsiniz. Öncədən təşəkkürümü bildirirəm.

ABSTRACT. Abubakr Muhammad ibn Ali (1165 - 1240), known as "Muhyiddin Ibn Arabi", is the founder of theoretical knowledge in the Islamic world. He was born in Murcia, Spain. Among the Muslim scholars, Ibn Arabi, the most prominent scholar who created a school of theoretical gnosis, is one of the geniuses who conquered the intellectual peak in the history of human thought. The greatest scientific work of Ibn Arabi, a well-known and outstanding scholar and thinker of the Islamic world, is to explain Islamic mysticism not by traditional philosophical terms and methods, but by taking into account its own reality and truth. The genius scientist has many invaluable works in this field. However, his two famous works "Futuhat al-Makkiyya" and "Fusus al-Hikam" allow us to call him the founder of the theoretical knowledge of the Muslim world. According to Ibn Arabi, women can also rise to all the mystical stages that men rise to. Even women can reach the polar stage. "The Conqueror of Futuhat" Ibn Arabi opened his eyes to the world in the Murcia region of Spain, but later he began to visit the centers of science and culture and visited Seville, Cordova, Morocco, Tunis, Cairo, Mecca, Baghdad and Damascus. In general, he spent most of his life in Mecca and Syria. Ibn Arabi laid the foundations of two main theories in theoretical gnosis - the concepts of " Waḥdat al-Wujūd (unity of existence)" and "Perfect Man". The theory of " Waḥdat al-Wujūd" that he put forward is not "pantheism". Because pantheism reflects a philosophical thought that considers the universe as a whole. In one case, Ibn Arabi's theory of " Waḥdat al-Wujūd" is based on the truth of God's existence. However, this essential truth has many manifestations and manifestations, and these are observed with accidental abundance. As a result, we can note that the truth and essence of existence is unity and oneness, but due to the accidental nature of manifestations and manifestations, it is incomplete. Manifestations and manifestations are indicators of his presence. Ibn Arabi, who spent the last years of his life in Damascus, died and was buried here in 1240. His mausoleum is currently on Mount Ghasyon in Damascus.

Fideizm və rasionalizm günümüzün aktual və mühüm mövzularındandır. Fideizm və rasionalizm terminoloji mənada istifadə edildikdə dini etiqadla ağlın bir-birilə münasibəti başa düşülür. Yəni dini etiqadla əqli düşüncənin uyğun olub-olmaması nəzərdə tutulur. Fikrimizi daha aydın izah etsək, bu mövzu aşağıdakı suallara cavab axtarır: Dinin etiqad əsasları ağılla uyğundurmu? Biz dinin etiqad əsaslarını ağılla isbat edə bilərikmi? Əgər dinin əqidə əsasları ağılla isbat edilə bilinmirsə, onu qəbul etmək olarmı? Filosofların bu mövzuda bildirdikləri fikirləri ümumilikdə nəzərdən keçirsək, onları iki qrupa ayırmaq olar: 1. Birinci görüşə görə iman ağılla uyğundur. Məsələn, Tanrının varlığına iman ağılla uyğundur. Bu görüşü qəbul edən nəzəriyyə rasionalizm adlanır. 2. İkinci görüş bundan ibarətdir ki, ağılla iman bir-birinin ziddidir. Bu nəzəriyyə fideizm adlanır. Bu iki nəzəriyyənin hər biri də qatı və mötədil olaraq iki yerə ayrılır. Beləliklə, ağıl və iman nəzəriyyələrində dörd nəzəriyyə olmuş olur: 1. Qatı fideizm; 2. Mötədil fideizm; 3. Qatı rasionalizm; 4. Mötədil rasionalizm. Məqsədimiz burada yalnız Fifeizm nəzəriyyəsini araşdırmaq və onmun haqqında dəyərləndirmə etməkdir. Mövzu dini epistemologiya ilə əlaqəli olduğu üçün ilk olaraq dini epistemologiya haqqında, daha sonra fideizmin tərifi, mahiyyəti, növləri və nümayəndələri haqqında məlumat veriləcək və bu mövzuda fikirlər irəli sürmüş filosofların görüşləri qeyd edilərək dəyərləndiriləcəkdir.

The actuality of the subject: Learning and teaching Philosophy is one of the problems of education in today’s world. Philosophical institutes all over the world have engaged in extensive and in-depth discussion and made some decisions with regard to this issue. The purpose to write philosophical books for children and expose them to philosophical ideas from childhood and youth was the most crucial of those decisions. Experience has shown that this problem is not so simple, though. Because even the most simplified written books do not capture the attention of children and young people, and they are not being fully mastered, if we exclude some works created in this field. For this reason, the teaching and learning of philosophy continue with the previous methods. Method and methodology: The theoretical methodological basis of the research is the systematic, pedagogical, and structural-functional approach to the analysis of social reality, the main provisions of scientific and academic analysis, and the mutual analysis of local and international teaching methods. The methods used are firstly descriptive, then theoretical generalization, and conceptual approach. Source database of research: Here is to learn and explain the methods and styles practised in the national and international pedagogical bases and main brainstorms in the education and teaching of philosophy and abstract subjects in general. Conclusion: In general, the development path of nations is not always straight and smooth. This can be considered as a necessity of history. However, only those peoples who are confident in their own thinking, who are able to realize their existence and announce it to the world, can get out of the difficult moments of fate. For example, today the German people are almost known as the kings of philosophy. However, in the 19th century, Germany was in a deep crisis, and its thinkers saw this first and looked for solutions. Seeing the suffocating reality and gradually debased people of his time, Hegel was saying, "German life cannot remain in its current state, because everything has lost all its strength, all its dignity, and has become something negative." [1. p.25] The same process existed in Azerbaijan at the beginning of the 20th century: intellectuals mobilized and published journals and articles, calling and trying to save the people from superstition and ignorance, which had covered them like a disease. As a result, there was a high revival in all fields in Azerbaijan. Science, spirituality, culture, religion - each has its own mission. The mission of philosophy is to develop the ability to think, to educate people capable of self-awareness, self-reflection and self-expression. Undoubtedly, Philosophy is experiencing a catharsis today. This is true not only in Azerbaijan, but all over the world. Thoughts and interests are filtered. In fact, with industrialization, robotization and digitization, today man himself is experiencing a state of alienation. For this reason, every field, every direction it is related to is in crisis. There have been many such crises historically. People have been able to overcome them by studying the root, causes and characteristics of human crisis, which is the basis of such crises. In order to remove all directions from the crisis or turn them into an opportunity, it is the person himself, his thinking that must come out of the crisis. This is the direct mission of philosophy. It is true that PHILOSOPHY, which is the love of wisdom and wisdom, like humanity itself, has always been at risk, both in ancient times and now. But because it is the foundation and root, it was not possible to eliminate it, and it will not happen again! Scientific novelty of the research: The main direction is the relevance of the mentioned and proposed topic. In our republic, philosophy has been educated and taught with a sufficiently philosophical spirit, but the pedagogical aspects of this education and teaching have sometimes not been taken into account. The main thing here is to first study the national and international situation specifically and then analyze how to successfully overcome this problem.

Füzuli Qurbanovun “Heydər Əliyev və yeni liderlik: fəlsəfi-elmi təhlil” kitabı AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun Elmi Şurasının 05.04.2023-cü il tarixli, 02 saylı iclasının qərarı ilə çapa məsləhət görülmüşdür. Əsərin elmi redaktorları prof. İlham Məmmədzadə və t.e.d. Eynulla Mədətli, rəyçiləri prof. Etibar Nəcəfov, prof. Cahangir Məmmədov və redaktoru Qabil Camalovdur. Müəllif kitaba “Ön söz”lə başlayır. Burada Heydər Əliyevin şəxsiyyət kimi davranışları, bir vətəndaş olaraq mövqeyi, başçı-lider vəhdətində dövlət xadimi kimi Azərbaycana olan böyük sevgisindən söhbət açılır. Sonra isə Heydər Əliyevi dövlət başçısı və lider kimi doğru anlamaq üçün Azərbaycanın müstəqilliyini ürəkdən sevmənin zəruri olduğu vurğulanır.

Along with being a Greek philosopher, Socrates was also considered an oral philosopher. He preferred to ask more and answer the truth, through questions and answers. Because he considered it his duty to reveal the ignorance of people who present themselves as scientists for their entire lives. But he himself never fought for giving himself to scientists. Our knowledge about Socrates is the conclusion of other people who are aware of his activities and work through stories about him. That is why we do not know enough about Socrates and do not have reliable information. But in order to know Socrates, we have no other way but to believe in the stories and words of the disciples, followers and even enemies of the scientist. The article presents the views of three different figures on the personality of Socrates. The first view is about Socrates provided by Xenophon. Socrates according to Xenophon, he was a highly moral, believe and ascetic person. The second view is Plato's Socrates. According to Plato, he was an exalted and reliable person with great ideas. The third view is Aristotle. His conclusions about Socrates differ sharply from the praising conclusions of Xenophon and Plato.

Quality of Zionism`s formation Written by: A.M. Abstract One of the most important discussions in every school of thought is the subject of recognizing the enemies against the given school. Every being in the world should know their enemies in order to be able to secure their survival and provide the necessary means of defend against the enemies. Even the animals follow the same rule; no animal was trapped by the hunter except when it acted ignorantly. Concerning this subject, Imam Khomeini Says no freeman officially recognizes Israel. The Quranic verse (82, surah: Ma`edeh) explains the subject of knowing the enemy and prioritizes it as, “Latajiddana Ashad Al-Nas” The first important enemy is the Jews and if one day the Quran would change the first important enemy changed. Any mention of the Jews in the Quran should be interpreted as the Zionism. The second important enemy is “Al-Ladina Ashraku” which means the polytheists. Another Quranic verse says that the Christians are also the Muslims` enemies, “Wa lan Tarza ankel Yahud Wa la Nasara Hatta Tattabe`a Mellatahom Qol Inna Hada Allah Wa laen Ittabaat Ahwa`ahom Bad Al-Ladi Jaaka Min Al- Elme Ma laka Men Allah-e Men Waliye Wala Nasir” meaning that the Jews and Christians will never be satisfied with you [so that you surrender to their wants] and follow their [distorted] religion. Say: Guidance is only the God`s guidance! And if you follow their desires, after becoming aware of it, there will be neither divine guardians nor any companions for you. (Surah: Baqareh, Verse 120). This article has mostly dealt with the basic formation of the Zionism. The subject has been divided and discussed in 4 categories, namely civil Zionism, Zionism in economy, policy, and religion. The article studies the importance of the Middle East in the viewpoint of “Lord Rochild” and the issue of laying the groundwork for controlling the Middle East as the best option for founding the Jew government. The Zionism`s four mentioned aspects were effective and aimed at creating a powerfull united Zionist government and later and as the result of these efforts the Israel promised state was founded. The author points to the serious problems of Zionism and indicates that the Post-Zionism, who had entered the scene to solve these problems, could not succeed in doing this mission. چگونگی شکل‌گیری و پیدایش صهیونیزم//Quality of Zionism`s formation//تأسیس الصهیونیة و ظهورها Keywords: Zionism, Economic, Political, Cultural and Religious Zionism, Israel, Rothschild, Instantly.

Dünyada çoxlu sayda dinlərin olduğu aydındır. Sözügedən dinlər öz növbəsində monoteist və politeist olmaqla iki hissəyə bölünür. Dinlər tarixciləri dinin təkamül nəticəsində Təktanrılı dinə çevrilməsi fikrini irəli sürsələr də, ilahiyyatçı alimlər dinin bəşər övladının ilk yarandığı gündən, təktanrılı olduğunu və sonradan tarixi zaman kəsimində çoxtanrılı dinlərin meydana gəldiyi fikrini deyirlər. Lakin biz bu məqalədə dinlərin necə yaranması məsələsini deyil, əsasən 3 monoteist dinin birincisi olan Yəhudilik dininin tarixinə qısa nəzər salacağıq. Bu qısa araşdırma zamanı onların inanc əsasları, müqəddəs kitabları, peyğəmbərləri və s. mövzulara da toxunulacaqdır. Yarandığı dövrdən günümüzə qədər bir çox tarixi mərhələlər keçmiş bu dinin qədim kökləri vardır. Bu keçməkeşli yolda Yəhudilik dini həm özündən əvvəl mövcud olmuş politeist dinlərdən və həmçinin özündən sonra meydana gələn Xristianlıq və İslam kimi monoteist dinlərdən təsirlənmişdir. Tədqiqatçıların nəzərinə əsasən bu təsirlər Yəhudiliyin müqəddəs kitablarında öz əksini tapmaqdadır. Bir milli din olanYəhudiliyin özünəməxsus tanrı anlayışı və inanc əsasları vardır. Özlərini Tanrının varisləri, övladları adlandıran bu xalq öz fikirlərini isbat etmək üçün müqəddəs kitablarına istinad edir və bu kitabı dəlil, sübut olaraq göstərirlər. Digər monoteist dinlərdə olduğu kimi Yəhudilik dininin inanc sistemində də, qurtuluş, axirət, son qurtarıcı, cəza və mükafat kimi məsələlər yer almaqdadır.

The sphere of manifestation of philosophy is thinking. Thinking itself appears and is reflected in different forms, which contributes to a different perception of philosophy. The study and teaching of philosophy as a science is its main direction, an important condition for which is the disclosure of truth. Throughout history, this process manifested itself first as a manifestation of philosophy in theology, and then as its reflection in poetry. "Philosophy of Azerbaijani Studies" by Heydar Aliyev is a discourse aimed at the formation and development of society. In other words, the national leader directed philosophy to its practical implementation in statehood and human life. According to our conclusions, Heydar Aliyev's "philosophy of Azerbaijani studies" was not only an intention, but also a means. The basis of this philosophy was laid in advance, but its full formation took place during the period of independence of Azerbaijan. The main tasks in this situation were self-consciousness, self-return and self-expression. The basis of the essence of the “philosophy of Azerbaijani studies” is, regardless of the affiliation and dissent of the people, to preserve and maintain the main traditions and cultural heritage. It is precisely such efforts that ensure the ideological security of society and actually prevent the creation of problems and barriers that block its development. Heydar Aliyev combined various understandings of globalization, multiculturalism and cosmopolitanism in a single understanding and reunited them in a common philosophy, which was called the “philosophy of Azerbaijani studies”. In his reports and speeches, explaining the essence of the "philosophy of Azerbaijani studies", he referred to a single whole of different cultures and noted the importance of solitude. The strategic plan and the main elements of the “philosophy of Azerbaijani studies” are the development of the Azerbaijani language, religion and culture, as well as the preservation of national and spiritual values and traditions. In the article, all these concepts are explained with illustrative examples. In integrity, Heydar Aliyev's "philosophy of Azerbaijani studies" serves to unite, preserve, develop the tradition of independence and create a legal-social state.

Tarixi biliklər məcmusu olan- idrak və onun istiqamətləri, insan hissləri, qavrayış, təsəvvür və onların müasir ictimai həyatdakı əksinin tədqiqi, həm də “müsəlman idrakı” anlayışı İslam fəlsəfəsində xüsusi mövqeyə malikdir. Müxtəlif alimlər ət-Tirmizi, Əbu Əbdullah əl-Haris, Əbu Əbdullah əl-Qurtubi, ibn Həcər əl-Əsqalani və başqalarının bu mövzuda xüsusi yanaşması olmuşdur. Bu məsələ ilə əlaqədar olan “mötəzililər”, “ismailililər”, “mistisistlər” (sufilər), “işraqilər”, həmçinin Şərq peripatetizminin ardıcılları varlıq, bilik təlimləri, “nəfs və qəlbin ölməzliyi” və idrakın əsas elementi olan təcrübə haqqında qiymətli fikir xəzinələri qoymuşlar. Bu da müasir tədrisdə vacib yer tutur. Məqalədə “İdrak fəlsəfəsi” anlayışına nəzər salınmış, onun yaranması, əhəmiyyəti, canlı və cansız təbiətdəki əksi, istiqamətləri və fərqliliyi ilə əlaqədar fikirlər şərh edilmiş, müasir islamşünaslıqda bu anlayışın tədrisində istinad ediləcək məqamlara diqqət yetirilmişdir. Bu məqsədlə araşdırmada “İdrak- beyin xüsusiyyətidir”, “Cansız təbiətdə idrakın əksi”, “Canlı təbiətdə idrakın təzahürü”, “Dərk necə yaranıb?”, “İdrakın mahiyyəti nədir?”, “İdrakın istiqamətləri”, “İdrak dəyişkənliyi” və digər suallara Şərq-Qərq fəlsəfi görüşlərinə əsasən nəzər salınaraq qeyd edilən problemin həllinə cəhd edilmişdir. Zənginliyi və müxtəlifliyi ilə seçilən İslam fəlsəfəsində dini idrak ilə birgə həm də dünyəvi və real düşüncə mövcud olmuşdur. Bu axın yeni dövrün tələbi ilə müəyyən dəyişikliyə uğramış və nəinki Şərq, həm də dünyaya öz təsirini göstərmişdir.

Azərbaycan elm tarixini tədqiq edərkən dövrün tələbindən çıxış edilərək ərəb və fars dillərində yazılmış çoxlu əsərlərə rast gəlirik. Bu əsərlərdən biri də dahi alim Nəsirəddin Tusinin fars dilində məntiqə dair yazdığı Əsasül-iqtibas əsəridir. Əsər ilk dəfə 2022-ci ildə nəşr edilərək oxucu və tədqiqatçıların ixtiyarına verilmişdir. Əsasül-iqtibas əsəri XIII əsrin ortalarında yazılmışdır. Əsərin yazılmasından təqribən səkkiz əsrə yaxın vaxt keçmişdir. Bu müddət ərzində həmin əsərdə istifadə edilən bir sıra termin və sözlər artıq müasir fars dilində istifadə edilmir. Əsərin məntiqə aid olması və həm də bir sıra sözlərin günümüzdə istifadə edilməməsi onun tərcüməsini çətinləşdirən amillər kimi qeyd etmək olar. Bundan əlavə burada istifadə edilən bəzi terminlərin gündəlik danışığımzda fərqli mənada istifadə edildiyindən həmin sözlərin və terminlərin izah edilməsi zərurəti yaranmışdır. Habelə orta əsr müəlliflərinin əsərlərinin tədqiqi zamanı eyni bir sözün müxtəlif müəlliflər tərəfindən fərqli mənalarda işlədildiyinin də şahidi oluruq ki, bu da həmin termin və anlayışların Azərbaycan dilinə tərcüməsi zamanı izahının verilməsinə ehtiyac yaradır. Hal-hazırda müraciət etdiyiniz bu kitab Nəsirəddin Tusinin ən mühüm və genişhəcmli əsərlərindən biri olan “Əsasül-iqtibas”-ın tərcüməsi zamanı əsərin orijinalında işlədilmiş ərəb-fars sözlərinin izahlı tərcüməsi yönündə tərtib edilmişdir. Bu lüğətlərin tərcüməsi və izahı ilə tanış olmaqla Nəsirəddin Tusinin ərəb-fars dillərində yazılmış digər əsərlərinin tərcüməsi zamanı da yararlanmaq olar. Müəyyən bir ixtisas və peşəni və ya həmin peşə və ixtisasa aid olan terminləri başa düşmək üçün həmin istiqamət üzrə tərtib edilən terminolji lüğətlərə ehtiyac duyulur. Bu istiqamətdə zaman-zaman müxtəlif ixtisaslar üzrə terminoloji lüğətlərin nəşr edildiyini müşahidə edirik. Azərbaycan dilində məntiqi terminlərin izahından ibarət xüsusi termonoloji lüğətlərin də tərtib edilməsi zərurəti vardır. Çünki məntiq terminlərinin izahınına adətən rus dilində yazılmış ədəbiyyatda, bir neçə terminin izahı verilmiş məntiq kitablarında və ya fəlsəfi terminlərdən ibarət ensiklopediya və lüğətlərdə rast gəlmək mümkündür. Bir tərəfdən, yaranmış boşluğu doldurmaq, digər tərəfdən isə məntiq ixtisası üzrə təhsil alan tələbə və mütəxəssislərə kömək etmək üçün bu lüğəti tərtib etmək qərarına gəldik. 222 sözün izah və tərcüməsindən ibarət olan bu kitabı həmin istiqamətdə olan boşluğu doldurmaq üçün kiçik və eyni zamanda mühüm bir addım hesab etmək olar. Burada sözlərin tərcüməsi ilə yanaşı bir sıra terminlərin izahı da verilmişdir. Əsasən Əsasül-iqtibas adlı məntiqi əsəri tərcümə edərkən qarşıya çıxan çətin və mürəkkəb sözlərin izahının verilməsinə üstünlük verilmişdir. Tərcümə zamanı müxtəlif illərdə nəşr edilən Əsasül-iqtibas əsərlərinə də müraciət edilmişdir. Bu əsərlərin bəzisində Əsasül-iqtibas əsərində istifadə edilən bəzi terminlərin izahı da verilmişdir. Bu izahlar bəzən tərcümə zamanı ifadənin daha səlis və daha dəqiq başa düşülməsinə imkan vermişdir. Bu lüğət kitabı tərtib edilərkən həmin əsərlərdə mövcud olan terminlər və onların izahından da istifadə edilmişdir. Bəzən məntiqi terminlərlə yanaşı kəlam, fəlsəfə və s. elmlərdə istifadə edilən terminləri də qeyd etmişik. Çünki bu terminlər bizə məntiqdə işlədilən bəzi ifadələrin daha asan başa düşülməsinə imkan verəcəkdir. “Əsasül-iqtibasa dair terminlər” lüğəti adlı bu kitabı bu sahədə atılmış ilk addımlardan biri olduğu üçün gələcəkdə daha sanballı və həcmcə daha geniş terminoloji lüğətlərin hazırlanması nəzərdə tutulur.

The article highlights Turkish numismatic, symbols and philosophical thought on the basis of Konya dirhams, minted in the second half of the 13th century, preserved in the Numismatical Fund of the National Museum of History of Azerbaijan of the National Academy of Sciences of Azerbaijan and the thoughts of Sheykh Sadr al-Din Muhammad al-Qunawi (1210 - 1274). There are also Konya silver dirhams, along with silver coins, minted in the name of Seljuk rulers, found in various regions of Azerbaijan (Baku, Agdere, Tovuz, Zagatala, Shamakhi etc). In the appropriate period, the names of the local rulers (Shirvanshah-Kesranids) and the names of the Abbasid caliphs were engraved on the copper coins minted in Azerbaijan (Baku, Shamakhi, Darband, etc.). The need of the Caucasus for silver and gold coins in national trade was paid with the coins issued in Turkey, Iraq and other states. The article highlights inscriptions about the glorious titles of the ruler (amir al-muminin, imam al-muazzam, sultan) on silver dirhams, gold dinars minted in Konya during the reign of Roman Seljuks (II Kaykhusraw- 1237 – 1246; II Keykaus = 1245 – 1249; 1257 – 1262; IV Qilij Arslan – 1248-1249; 1262 – 1266), as well as date of minting and scale of the coins and the struggle with Mongols and Golden Horde rulers in money savings based on the studies that epoch. The article gives information about the life of Sheykh Sadr al-Din Muhammad al-Qunawi (1210 - 1274) and the understandings in his wide philosophical system (God, the value of man, metaphysics, etc.) and about his scientific environment (Jalal al-Din Rumi, Ahi Evren, Hajı Bektash Veli). The father of this scholar became a teacher of both himself and Izz ad –Din Kayka’us II. The works and views of this scholar had an impact on Anatolia and its surroundings, as well as on the Caucasus. The written sources and numismatic facts of the period prove the existence of the philosophy in the all Turkic world in the Middle Ages.

Plüralizm latınca "plüralis" sözündən olub "çoxluq" deməkdir. Plüralizm ictimai-siyasi həyatda daim yarışda və rəqabət mübarizəsində olan, bir-birindən asılı və bununla yanaşı, muxtar olan sosial, siyasi qrupların, partiyaların, təşkilatların, ideyaların və baxışların çoxluğu mənasını verir. Plüralizmin siyasi, mədəni-mənəvi iqtisadi, sosial və s. növləri mövcuddur. Təbiətinə görə plüralizm cəmiyyətdə normal sosial-siyasi münasibətlərin dirçəlmə meyillərinin inkişafını stimullaşdırır, proseslər nəzarətə məruz qalmadan sərbəst, müstəqil şəkildə inkişaf edir. Plüralizm nəticəsində sosial-siyasi baxışların, əlaqələrin sayı artır ki, bu əlaqələrdən, istiqamətlərdən hər biri öz müxtariyyatına doğru inkişaf etməyə başlayır.

“Buddizm” dünyada ən geniş yayılmış dinlərdən biri olaraq, eramızdan öncə VI əsrdə yaşamış Buddanın ərsəyə gətirdiyi dinin adıdır. Dünyada Buddanın inanclarını qəbul edənlərə buddist deyilir. Qeyd etmək lazımdır ki, Buddizmdə Budda tanrı yerinə qoyulur. Əslində isə Budda özünün insan olduğunu söyləmiş və ilahlıq iddiasında olmamışdır. Lakin ölümündən sonra ona tabe olanlar onu tanrılaşdırmış, adına məbədlər qurub ona sitayiş etmişlər. Buddizm meydana gəldiyi hindistanda, öz təsirini çoxdan itirmiş, induizm ilə əvəz olunmuşdur və hazırda hindistanda buddistlər əhalinin bir faizindən az hissəsini təşkil edir. Buddizm Nepalda, Birmada, Tailandda, Seylonda, Kambocada, Laosda, Vyetnamda, Çində, Yaponiyada yayılmışdır, həmçinin Buryat, Kalmık və Tuva xalqları içərisində geniş yayılmışdır.