Witold Marciszewski

Zwrot \"Mathesis Universalis\" (MU) oznacza projekt unifikacji całości wiedzy za pomocą metody matematycznej. Powstał on pod tą nazwą u progu nowożytności, a częściowo miał antycypacje w starożytności i średniowieczu. Głównymi jego rzecznikami byli Kartezjusz i Leibniz. Podejście Leibniza jest radykalnie formalistyczne, a przez to nadające sie do realizacji maszynowej, podczas gdy Kartezjusza - zdecydowanie antyformalistyczne. Artykuł koncentruje się na projekcie Leibniza jako tym, który ma kontynuację w nauce współczesnej. Zamysł, żeby narzędziem realizacji projektu była uniwersalna symbolika i rachunek logiczny jest obecnie realizowany w odniesieniu do całości matematyki za pomocą środków, które jako pierwszy stworzył Gottlob Frege (1879). Istotny wkład ma Georg Cantor jako autor teorii mocy zbiorów, która wprowadza odróżnienie zbioru nieskończonego przeliczalnie od zbioru o mocy kontinuum. Umożliwia to dowód fundamentalnego dla współczesnej MU twierdzenia o istnieniu problemów nierozstrzygalnych w arytmetyce, co jest dziełem Kurta Gödla, oraz w logice. To drugie wykazał Alan Turing, dowodząc, że zbiór realizowalnych przez maszynę programów do dokonywania obliczeń, czyli do rozstrzygania problemu, jaka jest wartość określonej funkcji, jest tylko przeliczalny, podczas gdy zbiór problemów do rozstrzygnięcia ma moc kontinuum; stąd wynika, że pewne problemy są nierozstrzygalne w sposób formalny czyli maszynowy, co z kolei implikuje nierozstzygalność logiki. Analogiczny wynik Gödla ma ważne dopełnienie w jego twierdzeniu, że ograniczenia rozstrzygalności są tylko względne (w stosunku do określonego systemu formalnego) i mogą być przezwyciężane przez konstrukcję nowych pojęć pierwotnych, aksjomatów i metod postępowania badawczego. Rysuje się więc przed nauką możliwość nieustannego postępu. Takie dynamiczne ujęcie stanowi rys istotnie różniący współczesną postać MU od klasycznej, którą cechowała statyczność

1. STRUCTURE AND REFERENCES 1.1. The main part of the dictionary consists of alphabetically arranged articles concerned with basic logical theories and some other selected topics. Within each article a set of concepts is defined in their mutual relations. This way of defining concepts in the context of a theory provides better understand ing of ideas than that provided by isolated short defmitions. A disadvantage of this method is that it takes more time to look something up inside an extensive article. To reduce this disadvantage the following measures have been adopted. Each article is divided into numbered sections, the numbers, in boldface type, being addresses to which we refer. Those sections of larger articles which are divided at the first level, i.e. numbered with single numerals, have titles. Main sections are further subdivided, the subsections being numbered by numerals added to the main section number, e.g. I, 1.1, 1.2,..., 1.1.1, 1.1.2, and so on. A comprehensive subject index is supplied together with a glossary. The aim of the latter is to provide, if possible, short defmitions which sometimes may prove sufficient. As to the use of the glossary, see the comment preceding it.