Andrzej Waleszczyński

In English: The aim of the article is to analyze the basic assumptions of Roman Ingarden’s ethics. His views are discussed from the perspective of questions about the source of moral oughtness. Therefore, the main analysis is focused on the relationship between moral values and the oughtness needed to realize them. Ingarden’s position is placed in a broader ethical context; the important question is whether it is in the idea of the particular value or in the experience of the particular value in the past. The answer to this question reveals the nature of Ingarden’s ethical thought, in which there is no room for blind obedience to norms or principles. That is why, in order to properly understand Roman Ingarden’s ethics, it is so important to define what constitutes the source of moral duty and the oughtness to act. Po polsku: Celem artykułu jest analiza podstawowych założeń etyki Romana Ingardena. Jego poglądy omawiane są z perspektywy pytań o źródło moralnej powinności. Dlatego też główne analizy skupiają się na relacji między wartościami moralnymi a powinnością potrzebną do ich realizacji. Stanowisko Ingardena zostaje umieszczone w szerszym kontekście etycznym. Istotne jest pytanie, czy tkwi ono w idei danej wartości, czy w doświadczeniu danej wartości w przeszłości. Odpowiedź na to pytanie ujawnia specyfikę myśli etycznej Ingardena, w której nie ma miejsca na ślepe posłuszeństwo wobec norm czy zasad. Dlatego dla dobrego zrozumienia etyki Romana Ingardena tak ważna jest odpowiedź na pytanie, co stanowi źródło powinności moralnej i powinności działania.

W artykule podjęty zostaje problem interpretacji tzw. efektu Knobe’a, czyli pojawiającej się asymetrii w orzekaniu o intencjonalności wywołania skutku ubocznego. Występująca tendencja jest wyjaśniana „zabarwieniem moralnym” ocenianych czynów. Do tej pory dyskusje prowadzone były głównie wśród filozofów, którzy w znacznej mierze teorię moralności postrzegają jako etykę zasad. W artykule analizy rozszerzają dotychczasowe badania o nurt teleologiczny w etyce, a w szczególności o tradycję etyki tomistycznej. Dociekania filozoficzne koncentrują się na problemie porządków normatywnych, a w szczególności na dwóch typach poznania: informującego o ocenie moralnej i informującego o faktach. Zbadanie tego zagadnienia okazuje się pomocne nie tylko dla poszukiwań wyjaśnienia efektu Knobe’a, ale także lepszego zrozumienia samego zagadnienia intencjonalnego działania stosowanego w filozofii działania. W rezultacie występowanie asymetrii w przypisywaniu intencjonalności działaniom autor tłumaczy mieszaniem porządków poznawczych, które można sprowadzić do zagadnienia kompetencji normatywnych. Przy analizowaniu efektu Knobe’a kompetencje normatywne odpowiadałyby za rozróżnianie zbieranych danych poznawczych oraz porządku „czysto informującego” od porządku oceniającego, odnoszącego się do norm lub wartości.

This article discusses how to interpret the so-called Knobe effect, which refers to the asymmetry in judgments about the intentionality of the side effects caused by one’s actions. The observed tendency is explained through the “moral undertone” of the actions judged. So far, discussions have mostly been held among philosophers in the analytical tradition, who see the theory of morality largely as an ethics of rules. The analysis developed in this article advances the research carried out so far to include teleological ethics, most notably the tradition of Thomistic ethics. Philosophical discussions address the problem of normative orders, focusing in particular on two types of cognition concerned, respectively, with moral judgments and facts. Investigating this issue proves to be helpful not only to explain the Knobe effect, but also to better understand the very notion of an intentional action as employed in the philosophy of action. As a result of this analysis, the Author explains the existing asymmetry in the attribution of intentionality to actions with the respondents’ confusion between cognitive orders. This problem brings us to the issue of normative competences. In analyzing the Knobe effect, normative competences would be responsible for the classification of the data collected and separation of the “purely informative” order from the order of moral judgments, referring to norms or values.

Roman Ingarden, opisując rzeczywistość moralną, posługiwał się językiem wartości. Niniejszy artykuł przedstawia opis wartości moralnych i analizę terminologii stosowanej do ich charakterystyki i wyjaśniania sposobu ich istnienia. Istotne znaczenie dla teorii wartości moralnych ma doświadczenie powinności i problematyka normatywności. Zbadanie obu zagadnień prowadzi do pytań o sposób powstawania nowych klas wartości moralnych i rozpoznawania powinności do ich realizacji. Przeprowadzone badania pokazują także trudności związane ze stosowaniem języka wartości w komunikacji zagadnień moralnych.

Problems with animal morality: The paper aims at discussing the category of animal morality in the light of contemporary scientific findings and theories. First, the issue of moral development is reconsidered in the context of evolutionary anthropology and primatology, then the main positions in this debate are presented. The author proposes a typology which is based on a distinction between various senses of morality, namely a descriptive, neutral, and normative sense. These three aspects of morality are explained in detail and used when analyzing the problems specific to animal morality. The idea of morality applied by the leading participants of ongoing debates is also discussed. The article concludes with an observation that the main problem of these debates is not the very definition of morality and, at the same time, answering the question as to whether animals are moral beings or not, but rather what is essentially problematic are the consequences to be implied from a specific understanding of morality.

W artykule podjęta została analiza tego, co nowego do debaty o kondycji współczesnej wspólnoty politycznej wniosła dyskusja o relacji między troską a sprawiedliwością. Autor przybliża kategorię troski w filozofii i jej rozumienie ze szczególnym uwzględnieniem poglądów Virginii Held. Analizuje znaczenie relacji troski jako fundamentu dla prawidłowego funkcjonowania wspólnoty społecznopolitycznej i krytyki idei kontraktu społecznego podejmowane przez przedstawicielki etyki troski. W sposób krytyczny przedstawia konsekwencje założeń wspólnoty obywatelskiej przyjmowanych przez Held.

The characteristic asymmetry in the attribution of intentionality in causing side effects, known as the Knobe effect, is considered to be a stable model of human cognition. This article looks at whether the way of thinking and analysing one scenario may affect the other and whether the mutual relationship between the ways in which both scenarios are analysed may affect the stability of the Knobe effect. The theoretical analyses and empirical studies performed are based on a distinction between moral and non-moral normativity possibly affecting the judgments passed in both scenarios. Therefore, an essential role in judgments about the intentionality of causing a side effect could be played by normative competences responsible for distinguishing between normative orders.

SPIS TREŚCI Ryszard Moń Wstęp Rozdział 1: Lękam się świata bez filozofii. O nieodzowności humanistyki w dobie techniki i globalizacji 1.1 Konieczność filozofii 1.2 Narodziny sztuk wyzwolonych 1.3 Uniwersytet domem humanistyki 1.4 Upadek humanistyki 1.5 Uniwersytet – biznes i korporacyjna logika 1.6 Kognitywny kapitalizm 1.7 Złowroga moc etatyzmu 1.8 Pragmatyzm a ideały kształcenia 1.9 Demokracja – dialog, kultura, światopogląd 1.10 Humanistyka na straży demokracji 1.11 Edukacja filozoficzna w szkole 1.12 Podsumowanie – filozofia jako fundament Rozdział 2: Czy starożytna paideia może być alternatywą dla współczesnej pedagogiki? Antyczne metody wychowawcze i ich obecna rola 2.1 Filozofia jako sposób życia 2.2 Rola ćwiczeń duchowych w paidei starożytnej Grecji oraz starożytnego Rzymu 2.3 Antyczna paideia a aktualne wzorce kształcenia Rozdział 3: Problem ujawniania przez nauczyciela własnej tożsamości moralnej w nauczaniu etyki i filozofii 3.1 Nauczyciel na lekcjach filozofii i etyki 3.2 Etyka, moralność i tożsamość 3.3 Matthew Lipmana filozofowanie z dziećmi i młodzieżą 3.4 Filozofia! Ale jaka? 3.5 Nauczyciel-filozof 3.6 Tożsamość moralna nauczyciela Rozdział 4: Język i filozofia. O Naturalnym Metajęzyku Semantycznym i jego związkach z filozofią 4.1 Naturalny Metajęzyk Semantyczny – rozważania wstępne 4.2 Inspiracje filozoficzne koncepcji NMS 4.3 Naturalny Metajęzyk Semantyczny – cel i założenia koncepcji 4.4 Kierunki rozwoju NMS 4.5 Jak wykorzystać NMS w dydaktyce filozofii? Rozdział 5: Metody problemowe na lekcji etyki i filozofii jako możliwe działanie prewencyjne 5.1 Metody rozwiązywania problemów – informacje ogólne 5.2 Rozwiązywanie problemów poznawczych 5.3 Rozwiązywanie problemów decyzyjnych 5.4 Rozwiązywanie problemów praktycznych 5.5 Nauczanie i uczenie się metodą „układanki” 5.6 Metoda wychowania bez porażek 5.7 Rola nauczyciela 5.8 Kształcenie umiejętności rozwiązywania problemów 5.9 Oceny i wartościowania 5.10 Podsumowanie Rozdział 6: Trudności w uczeniu się – profilaktyka i terapia 6.1 Trudności w uczeniu się 6.2 Specyficzne trudności w uczeniu się 6.3 Niepowodzenia szkolne 6.4 Profilaktyka i terapia Aneks – konspekty lekcji o tematyce filozoficznej i etycznej

This article defends the thesis that, in light of the postulates of liberal ethics, it is not possible to put forward universal arguments in support of any form of marriage. The existing forms of marriage should be either deemed unjust or founded on specific arguments recognized within a particular political community and determining the understanding of justice in a particular society. It defends the thesis that the requirement of universality, and consequently of impartiality, is not met, since behind every form of marriage there is a certain “minimum” anthropological approach. Marriage is discussed as a privilege granted to particular groups by the political community. The comments are made with reference to the discussion between Krzysztof Saja and Tomasz Sieczkowski concerning the problem of discrimination against same-sex couples in Polish legislation.

Among issues considered in contemporary ethics, apart from concepts such as good, value and justice, there is also the concept of care, discussed extensively in feminism. The article presents and analyses this ethical concept. It shows some problems with the translation of the English word ‘care’ into the Polish equivalent ‘troska’. The focus here, however, is mainly on the way of understanding the concept of care among feminist ethicists, such as Virginia Held, Nel Noddings, Joan Tronto, Diemut Bubeck, and Sara Ruddick. For all of them, care is a relation, though they differ in their account of the specificity and meaning of this relation.