Błażej Gębura

Teizm probabilistyczny Dariusza Łukasiewicza to teizm, który nobilituje pojęcie przypadku i wyjaśnia rolę, jaką ono odgrywa w kontekście opatrzności Bożej. Epistemolog może jednak zainteresować się kwestią o wiele bardziej podstawową i zapytać, czy nasze przekonania dotyczące przypadku można określić mianem wiedzy? Artykuł podzielony jest na trzy części. W pierwszej omawiam wybrane sposoby uzasadniania wiedzy o przypadku: uzasadnienie zdroworozsądkowe, pragmatyczne, empiryczne i aprioryczne, i konkluduję, że posiadamy wiedzę tychiczną w odniesieniu do przypadku nieintencjonalnego, epistemicznego, probabilistycznego i kauzalnego. W części drugiej podejmuję problem sceptycyzmu w kwestii przypadku i sugeruję, że znaczącą rolę w dyskusji ze sceptycyzmem tychicznym odgrywają standardy racjonalności. W części trzeciej odnoszę się do dyskutowanego przez Łukasiewicza pojęcia przypadku kompozytywnego i twierdzę, że: nie dysponujemy wiedzą na temat tak rozumianego przypadku; oraz, że nie należy tego faktu traktować jako racji na rzecz sceptycyzmu tychicznego.

Ireneusz Ziemiński twierdzi, że idolatria należy do istoty religii i z tego powodu nieidolatryczna religia jest niemożliwa. Wobec tego poglądu formułuję trzy zarzuty: zarzut z „religii zero”, zarzut z przypadkowego aktu czci oraz zarzut z nierelewantności dystansu ontycznego. Zarzut z „religii zero” odnosi się do możliwości istnienia religii indywidualnej i niezinstytucjonalizowanej, a więc pozbawionej składowych typowych religii, które są stale zagrożone idolatrią. Zarzut z przypadkowego aktu czci sugeruje, że możliwa jest sytuacja, w której ktoś myli przedmiot własnego aktu czci i nieświadomie czci Boga, nie popełniając przy tym idolatrii. Zarzut z nierelewantności dystansu ontycznego wskazuje, że transcendencja Boga nie jest przeszkodą w oddawaniu czci, ale jej koniecznym warunkiem.

Jacek Wojtysiak twierdzi, że powołując się na zachodzenie wielkiego faktu wiary, można wykazać przewagę teizmu nad ateizmem. Wobec tego poglądu formułuję trzy zarzuty: zarzut z rocznika statystycznego, zarzut z najmniejszego faktu wiary oraz zarzut z niempirycznych racji. Zarzut z rocznika statystycznego zwraca uwagę na fakt, że wielkość faktu wiary jest zawsze zrelatywizowana do momentu w czasie, w którym jest on stwierdzany. A to rodzi pytanie, na który fakt powinien powołać się teista. Zarzut z niewielkiego faktu wiary sugeruje, że w sporze między teizmem a ateizmem nie ma znaczenia, czy fakt wiary podlega pluralizacji, a więc jak wielu podmiotów dotyczy. Zarzut z nieempirycznych racji promuje pogląd, w myśl którego ustalenie empirycznych okoliczności funkcjonowania określonych religii nie zbliża teisty i ateisty do rozstrzygnięcia prowadzonego przez nich sporu.