Leszek Kopciuch

In diesem Aufsatz werden zwei Hauptmomente der Hartmannschen Ontologie des Realens präsentiert. Erstens betrachtet der Autor den Hartmannschen Begriff der Realität (ihre Individualität, Zeitlichkeit und Prozessualität) und ihren vierschichtigen Stufenbau. Zweitens analisiert der Verfasser die kategoriale Gesetzlichkeit der Realität: (1) Gesetze der kategorialen Geltung; (2) Gesetze der kategorialen Kohärenz; (3) Gesetze der kategorialen Schichtung und (4) Gesetze der kategorialen Dependenz. Der Autor zeigt auch die Rolle, die diese Gesetze (besonders aus dritter und vierter Gruppe) für die praktische Philosophie haben.

W artykule zostały przedstawione główne motywy filozofii społecznej Thomasa Hobbesa, które były kontynuowane w późniejszych stanowiskach filozofii dziejów. Są to następujące motywy: 1) pogląd mówiący o egoistycznej i konfliktowej ludzkiej naturze oraz społecznej i historycznej roli takich uczuć jak zazdrość, współzawodnictwo, ambicja i zawiść; 2) teoria „prostej” zależności między budową ludzkiej natury a przebiegiem życia historycznego; 3) pogląd mówiący o niesamodzielności motywacji moralnych; 4) teza mówiąca o instrumentalnym charakterze rozumu. W szczególności analizowane są koncepcje Kanta, Nietzschego, Gumplowicza, Witkiewicza, Spenglera oraz Fukuyamy.

The purpose of this article is to identify the most important elements of Hartmann’s understanding of “feeling of value” and to point out the ambiguities associated with this notion. The most important stages in the formation of this concept are delineated by the publications: Grundzüge einer Metaphysik der Erkenntnis, Ethik, Vom Wesen sittlicher Forderungen.[1] In all of these texts, Hartmann treats feeling of value as a proper way of knowing value, in relation to which philosophical cognition of value is only secondary and dependent. Hartmann’s understanding of feeling of value in ethics is, however, very broad, so that it somewhat loses the subtle divisions that were characteristic of the views of Max Scheler and Dietrich von Hildebrand. At the same time, however, Hartmann’s concept introduces several new elements that are important for the understanding of the nature of the feeling of value, such as, among others, the limited capacity of the axiological consciousness, the shifting horizon of values, or the relational reference of values to the person as the subject and addressee of an action and the reference to the situation in which a given action is taken. Moreover, to a greater extent than Scheler and von Hildebrand, Hartmann develops a field for the presence of rationalistic elements in the cognition of values.

Dla materialnej etyki wartości typowa jest teza, że wartości są ujmowane w akcie czucia. W artykule rozważam pytanie, co jest właściwym przedmiotem czucia wartości w etyce N. Hartmanna, który odróżnia wartościowy charakter, treść wartości oraz powinność. Stwierdzenie, że takim przedmiotem jest wartość, jest zatem zbyt ogólne. Analiza poglądów Hartmanna ukazuje, że w aksjologicznym czuciu dane są wprawdzie wszystkie te momenty wartości, ale niejasno. Faktem jest jednak, że tylko czucie ujmuje wartościowy charakter oraz powinność. Tę rolę czucie spełnia zarówno w praktycznym życiu, jak i w badaniu filozoficznym.