Mohammad Ali Ashouri Kisomi

تفکر درباره معاد و جایگاه آن در مرگ انسان، پیشینۀ طولانی در میان بحث‌های فلاسفه، الهی‌دانان و متکلمان دارد. در بسیاری از پژوهش‌ها، اثراتی که او از ارسطو و ابن سینا پذیرفته است؛ بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. اما این تأثیرپذیری با تغییرات بسیاری همراه بوده، و اندیشه‌های او از دیدگاه مشایی و سینوی فراتر رفته است. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی، جایگاه معاد در معنی مرگ از دیدگاه توماس آکویناس را مورد بررسی قرار می‌دهیم. نمی‌توان معنی مرگ را در اندیشه‌های توماس آکویناس بدون توجه به جایگاه معاد در آن به درستی تبیین کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد توماس آکویناس به معاد جسمانی و روحانی معتقد است. در نظر او نفس، جوهری غیرمادی دارد و با بدن از میان نمی‌رود. همچنین با اهمیت بدن در حقیقت انسان، به ضرورت معاد جسمانی معتقد است، اما نه همان جسمی که در زمان مرگ داشته است. انسان تنها با مرگ می‌تواند به شناخت مستقیم و بی‌واسطه از خدا برسد. اما این شناخت و رسیدن به خدا برای تمامی انسان‌ها وجود ندارد، بلکه به اعمال انسان در زندگی این جهان و فیض الهی وابسته است. اعمال خیر و اخلاقی انسان در نظر او می‌تواند به سعادت منجر شود. این سعادت به تحصیل در نمی‌آید مگر با رویت ذات الهی در جهان آخرت. اما این مرگ بدون مفهوم معاد نمی‌تواند به سعادت انسان منجر شود. چرا که در معاد است که می‌توان به رویت خدا، که هدف غایی از آفرینش انسان است رسید.

اخلاق از دیرباز یکی از دغدغه‏های اصلی بشر بوده است. در پژوهش حاضر اخلاق از منظر علامه طباطبائی و توماس آکویناس بررسی شده است. با بررسی تطبیقی آراء علامه طباطبائی و توماس آکویناس شاهد مشابهت‌ها و مفارقت‌های بسیاری خواهیم بود. آکویناس از الهیات و رویکرد عقلی بهره می‌برد. علامه اخلاق را از جنس حکمت عملی می‌داند. ایشان در قالب پنج صورت به بررسی اخلاق پرداخته و تبیین می‌کند: اخلاق فضیلت‌گرایانه (مختص انسان و موجودات صاحب نفس)، اخلاق پیامدگرایانه (قراردادی)، اخلاق وظیفه‌گرایانه، اخلاق دینی (ادیان گذشته) و اخلاق قرآنی (هدف از این اخلاق نه رسیدن به سعادت و خوشبختی اخروی بلکه ذات الهی است). در رویکرد آکویناس اخلاق شرط لازم رسیدن به بالاترین درجه سعادت (مشاهده رودررو ذات الهی) می‌داند و شرط کافی آن فیض الهی و در جهان آخرت قابل دسترسی است. اخلاقی قرآنی علامه طباطبائی، نزدیکی‌ها و تفاوت‌هایی با مشاهده رودررو ذات الهی از منظر توماس آکویناس دارد.

با شیوع ویروس کرونا، جهان شاهد اتفاقات جدیدی شد که تاکنون مشابه آن را ندیده بود. آثار پاندمی کرونا بی‌شک تا سال‌ها با بشر باقی خواهد ماند. رسانه‌های اجتماعی در جریان این همه‌گیری به‌شدت مورد استقبال کاربران قرار گرفتند. این توجه تنها از سوی افراد نبود و دولت‌ها و سازمان‌های مختلف هم توجه ویژه‌ای به این رسانه‌ها داشتند. این افزایش اهمیت رسانه‌ها، لزوم بررسی نقش رسانه‌های اجتماعی در جریان همه‌گیری را بسیار پراهمیت می‌کند. در نقد و بررسی تأثیرات رسانه‌، تکنوپولی از کلان‌ترین نظریات موجود است. این نظریه، کنترل فرهنگ و تفکر توسط تکنولوژی جهان امروز را پیش‌بینی می‌کند و ابزار مناسب برای بررسی نقش رسانه‌ها را در اختیار ما می‌گذارد. در این مقاله، کوشیده‌ایم تا با استفاده از روش تحلیلی-انتقادی و استفاده از نظریة تکنوپولی نقش رسانه‌های اجتماعی را در دوران پاندمی کرونا مورد نقد و بررسی قرار دهیم. در ابتدا، نظریۀ تکنوپولی تبیین شده، سپس نقش و تأثیرات رسانه‌های ‌اجتماعی در دوران پاندمی کرونا با استفاده از این نظریه مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. یافته‌های پژوهش، حاکی از آن است که نیل پستمن در نظریۀ تکنوپولی بسیاری از آثار منفی رسانه‌ها که اکنون با آن رو‌به‌رو هستیم را پیش‌بینی کرده بود و می‌توانیم این آثار را با توجه به‌نقد پستمن کاهش دهیم؛ همان‌طورکه پستمن احتمال می‌داد، امکان داد و ستد با تکنولوژی و رسانه وجود دارد. در موارد گوناگون، بشر موفق شده است تا تکنولوژی را به‌خدمت درآورد و از آن در جهت کمک برای رفع مشکلات پاندمی کرونا استفاده کند.

کرنل وست پیامبران را دارای دو خصوصیت عشق و شجاعت در برابر شیطان زمان خود می‌داند و با نام‌گذاری رویکرد خود تحت عنوان پراگماتیسم پیامبرانه، قصد دارد همین‌ خصوصیات را پرورش دهد. او برای رسیدن به پراگماتیسم پیامبرانه، از سنت پراگماتیسم، مارکسیسم، فلسفه سیاه‌پوستان آمریکا و الهیات رهایی‌بخش مسیحی استفاده می‌کند. در مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیلی-انتقادی به بررسی جایگاه الهیات رهایی‌بخش مسیحی در پراگماتیسم پیامبرانه وست می‌پردازیم. با توجه به اینکه بیشتر پژوهش‌های صورت گرفته درباره پراگماتیسم پیامبرانه یا این رویکرد را به صورت کلی مورد بررسی قرار می‌دهند و یا به بررسی نتایج سنت‌های دینی در آن توجه دارند، ارزیابی جایگاه الهیات رهایی‌بخش مسیحی در آن مورد غفلت قرار گرفته است. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که عدالت اجتماعی منتج از الهیات رهایی‌بخش مسیحی در برابر اعمال قدرت قرار می‌گیرد و ضرورت وجود پراگماتیسم پیامبرانه را به وجود می‌آورد. اگرچه الهیات رهایی‌بخش تنها منبع وست برای استفاده در پراگماتیسم پیامبرانه نیست، اما بنیانی است که بدون آن این رویکرد امکان ظهور به دست نمی‌آورد.

در پراگماتیسم پیامبرانۀ کرنل وست، اخلاق و سیاست در هنر پیوندی عمیق دارند. او فیلسوفی است که بررسی و مبارزه با نژادپرستی در مرکز تفکراتش قرار دارد. در رویکرد وست اخلاق تبدیل پایۀ زیبایی‌شناسی و سیاست می‌شود. او تصویری از زندگی اخلاقی ارائه می‌دهد که در آن بر منحصربه‌فرد بودن ویژگی‌های انسان‌ها تأکید می‌شود. هدف او از پراگماتیسم پیامبرانه، ارائۀ پاسخ به مشکلات کوتاه‌مدت و تفسیرهای مداوم فرهنگی در دوران تاریخی مشخص است. وست نهیلیسم را شرّ و در تضاد با دموکراسی می‌داند. از نظر او بدون هنر نمی‌توان شرایط سخت مبارزه با نهیلیسم را تاب‌ آورد. او معتقد است هنر با اصالت – هنر با دغدغۀ مشترک با ستمدیدگان و رنگین‌پوستان– دارای خاصیت ضد نهیلیستی است؛ که در عالی‌ترین سطح می‌توان آن را در هنر سیاه‌پوستان آمریکایی مشاهده کرد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیلی-انتقادی، پس از بررسی و تبیین نظریات وست، رابطۀ سیاست و اخلاق در هنر از نگاه وست مورد بررسی و نقد قرار می‌گیرد.

حباب معرفتی و اتاق بازتاب دو پدیده دوران پسا-حقیقت هستند که در آن‌ها دانش علمی انکار می‌شود. تای نوین معتقد است این پدیده‌ها دانش علمی را با طرد و بی‌اعتمادی به آن انکار می‌کنند. هدف از پژوهش حاضر این است که راه‌کاری برای تمیز میان دانش علمی و دانش درون این جوامع به دست آورده تا امکان خروج از آن‌ها میسر شود. به این منظور، با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی ابتدا به تبیین این دو پدیده و بررسی راه‌کار ارائه‌شده برای خروج از آن‌ها پرداخته و ایرادات این راه‌کارها را نمایان می‌سازیم. سپس نظریه نظام‌مندی دانش علمی هوینینگن-هون معرفی خواهد شد که بر اساس آن یک در موضوع مشترک، دانش علمی در ابعاد توصیف، توضیح، پیش‌بینی، دفاع از ادعاهای دانش، گفتمان انتقادی، پیوند معرفتی، ایده‌آل کامل بودن، تولید دانش و بازنمایی دانش، نظام‌مندتر از دانش روزمره است. مطابق این نظریه، نظام‌مندی به این معنا است که دانش علمی تصادفی، دلخواهانه، بدون برنامه، بدون نظم و ترتیب نبوده و روشمند (متدولوژیک) است. در بخش پایانی به بحث و بررسی استفاده از نظریه نظام‌مندی در پدیده‌های ذکرشده می‌پردازیم. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد نظریه نظام‌مندی بدون آن‌که به دام ایرادات راه‌کار نوین بیافتد، قادر است به عامل معرفتی کمک کند میان دانش علمی و دانش روزمره تمیز داده و امکان خروج از آن‌ها را پدید می‌آورد.

در نگاه نخست به نظر می‌رسد می‌توان شباهت‌هایی بین جهان‌های ممکن مورد نظر لوئیس و نظریۀ جهان‌های موازی فیزیک یافت. هر دو این نظریات به امکان وجود جهان‌هایی بیش از جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، اشاره دارند. پس از رسالۀ اورت، توجه فیزیک‌دانان به چندجهانی و جهان‌های موازی جلب شد. اکنون جهان‌های موازی یکی از نظریه‌های مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران حوزۀ فیزیک است. دیوید لوئیس با تکیه بر فیزیکالیسم و رئالیسم موجهاتی از جمله طرفداران نظریۀ جهان‌های ممکن است. در این مقاله کوشیده‌ایم با استفاده از روش تحلیلی-توصیفی ابتدا مبانی دو نظریه را تبیین کرده و سپس نظریۀ لوئیس را در مورد جهان‌های ممکن با توجه به نظریۀ جهان‌های موازی مورد بررسی قرار دهیم. هر دو نظریه وجود جهان‌های دیگر را ممکن می‌دانند. نظریه لوئیس شش ویژگی اصلی دارد: ۱- وجود و واقعیت جهان‌های ممکن، ۲- عدم وجود رابطه علی میان‌ جهان‌های ممکن، ۳- شباهت جهان‌های ممکن با جهان ما و تفاوت در محتوای جهان‌ها، ۴- عدم امکان تقلیل جهان‌های ممکن، ۵- نمایه‌ای بودن واقعیت و ۶- اتحاد مکان- زمان اجزای هر جهان و مجزا بودن روابط زمان-مکان جهان‌ها. نتایج پژوهش نشان می‌دهد در صورتی که جهان‌های موازی، زمانی به عنوان یک حقیقت علمی مورد تأیید قرار بگیرند، آنگاه ممکن است ویژگی‌های دوم، سوم و ششم نظریۀ لوئیس با واقعیت فیزیکی در تضاد قرار بگیرند. در صورت وجود تضاد -به جهت بنیادی بودن این ویژگی‌ها- نظریۀ جهان‌های ممکن لوئیس دچار تزلزل فراوان خواهد شد.